Nga: Mehdi Gurra

Në këtë botë shkojnë e vijnë qytetërime, lindin, shkëlqejnë, zbehen e shuhen shtetarë, njerëz të fjalës, të penës, të veprimit, prijësa, por për ndjekësit e Islamit nuk ka dhe nuk ka për të patur njeri më të dashur e më të nderuar se Muhammedi a.s. Vula e profetëve, i Dërguari i fundit i Zotit për njerëzinë, përbën frymëzimin për jetën e miliarda krijesave njerëzore, shembullin e ndjekur prej tyre derisa i lënë lamtumirën kësaj bote. Ai ka qenë, është dhe do të jetë më i dashuri njeri për çdo musliman gjersa kjo jetë mbi tokë siç e njohim ne të marrë fund.

Nderimi i thellë për të i ka ndezur disa zemra dhe i ka nxitur disa mendje t’i hedhin në letër lëvdatat për të, t’u japin atyre formë poetike, e në poezi ta shkruajnë jetën dhe veprën e tij. Ky lloj lëvrimi letrar u quajt mevlud, për të fituar me kalimin e kohës një varg përkufizimesh. Siç fitoi dhe shumë përdorime mevludi, i kënduar në ditën e 12-të të muajit hënor rebiul evel, për ditëlindjen e Muhammedit a.s., në ditët pasuese, por dhe në ditë e ngjarje të tjera të muslimanëve. Muslimani e mbart vlerësimin e këtillë për Pejgamberin, “Ditëlindja jote, ditëlindja jonë, mevludi juaj, mevludi ynë.”

Enciklopedia Islame e Kryesisë së Çështjeve Fetare të Turqisë e përkufizon mevlid-in (prej nga kemi marrë fjalën mevlud) si: lindja e Pejgamberit a.s., emri i dhënë ceremonive të zhvilluara për përvjetorin e lindjes, dhe emri i përbashkët i veprave të shkruara të kënduara në këto ceremoni. Ode për Pejgamberin është ajo çka kuptojmë me mevlud – një lloj poeme epiko-lirike – si dhe këndimi i organizuar i tyre në ditëlindjen e tij ose në raste të tjera. Perceptimi i duhur i domethënies së mevludit shmang devijimet, teprimet dhe kuptimin e gabuar, dhe na mban në shinat e vlerave të dobishme të tij: të të mësuarit për jetën dhe veprën e të Dërguarit të Zotit, të lëvdimit të asaj që ai ishte, që tha dhe bëri, të vënies në pah të cilësive të larta të Muhammedit a.s., të rritjes së devotshmërisë, të zgjerimit të horizontit fetar, etj.

Tradita e mevludit në botën islame është e hershme dhe ka patur mbështetësit dhe kundërshtarët e saj. Nuk është vendi për t’u ndalur në të, ndërkohë që interes paraqet tradita e pasur osmane në këtë pikëpamje, ku veçohet vepra e Sulejman Çelebiut. Prej kur u shkrua, në 1409-n, Mevludi i tij u këndua dhe u përkthye në hapësirën ku shtriheshin osmanët, natyrisht dhe në Ballkan.

Shkrimi i mevludeve krijoi traditën e vet dhe te shqiptarët, duke nisur me atë të Hasan Zyko Kamberit dhe duke vazhduar me një varg autorësh të tjerë. Mevludet patën rolin e tyre në ruajtjen e identitetit fetar, qenë një pasuri në mungesë të literaturës islame në shqip, dhe shtuan në zemrën e besimtarëve dashurinë për Pejgamberin. I lehtë për t’u kuptuar, i këndshëm për t’u dëgjuar, mevludi u mirëprit dhe u këndua ngado, në objekte kulti, mësimdhënëse, dhe në shtëpi muslimanësh. Mevludi nxiti meditimin, reflektimin, mbajti ndezur ndjenjën e besimit në vatra besimtarësh. Këndimi i mevludit qe shkak për diskutim fetar, për brumosje fetare, për ligjërim fetar. Aq mirë zuri vend ai, sa shumëkush do të dinte së paku përmendësh një pjesëz të tij.

Studiuesit rendisin një numër mevludesh, rreth 30, mes të cilëve gjendet dhe ai i Hafiz Ali Ulqinakut, një përshtatje e veprës së Çelebiut. Ky përkthim, kjo përshtatje, e bërë mes viteve 1873-1874, ka marrë mjaft vlerësime, midis të cilave veçojmë për t’i dhënë këtu dy prej tyre.

Në librin “Mevludet në gjuhën shqipe”, një studim i autorëve F. Luli dhe I. Dizdari, i botuar në vitin 2002 në Shkodër nga shtëpia botuese “Camaj-Pipa”, citohet në faqen 24 vlerësimi i studiuesit Idriz Lamaj, i cili thotë se, “Mevludin e Çelebiut e përktheu nga turkishtja në gjuhën shqipe Hafiz Ali Riza Ulqinaku, versioni i të cilit ka kalue deri në ditët e sodit si ma i përsosuni dhe ma i popullarizuemi.” Në të njëjtën vepër, një faqe më pas, te fq. 25, kemi vlerësimin e studiuesit Hamdi Bushati: “Mevludi shqip i Hafiz Ali Ulqinakut u ba një vepër e dashtun për besimtarët myslimanë të kohës dhe u prit me entuziazëm të madh. Shumica e familjeve muslimane ia kishin vu për detyrë vetes me pasë në shtëpi një kopje të atij mevludi…”

Në ditët e hapjes së ekspozitës fotografike “Tirana 100 vjet kryeqytet” të Fondacionit “ALSAR” në Ulqin, në fund të janarit të këtij viti, do të bashkëbisedonim në një takim të ngrohtë me imamë të zonës, ku do të njiheshim me një fakt mjaft interesant. Siç do të na tregonte imami i xhamisë së fshatit Krythë të Ulqinit, Bajram efendi Hajdari, në ato treva kishte qenë traditë vendosja e mevludit si libër në pajën e nuses. Marrja e një kopje të mevludit diku dhe shkruajta e tij nga e para ishte zgjidhja kur ky libër mungonte dhe duhej vënë në pajë.

Për t’u ndalur pak te kjo traditë, te rrënjët e saj, na duhet t’i referohemi një akademiku turk, prof. dr. Fikret Sarıcaoğlu, profesor i historisë në Universitetin e Stambollit, i cili na thotë se në shekujt klasikë osmanë (1453-1789) ndeshej dukuria e vendosjes së Mus’haf-it në pajën e nuses, mbase më tepër për vajzat e dyerve të mëdha, për shkak të papërballueshmërisë financiare nga njerëz të thjeshtë, që në vend të tij vendosnin libra të tjerë më të vegjël, si, për shembull, një ilmihal. Në shekullin e nëntëmbëdhjetë, me shtypjen masive të Mus’hafit, vendosja e tij në pajë u bë më e mundur. Tradita ndryshonte sidoqoftë sipas gjeografisë.

Gjendja e mirë ekonomike ishte përcaktuese dhe në vendosjen e librave të tjerë fetarë. Kështu që ishte e logjikshme të vendosej në pajë dhe Mevludi i Sulejman Çelebiut.

Fondacioni “ALSAR” e pati botuar Mevludin e Hafiz Ali Ulqinakut në vitin 2015, me rastin e ditëlindjes së Pejgamberit. Gjashtë vite më vonë, “ALSAR”-i e boton enkas atë për t’ia dhuruar Mexhlisit të Bashkësisë Islame të Ulqinit. U nxitëm për këtë ribotim nga historia e treguar prej imamit të xhamisë së fshatit Krythë dhe nga një kërkesë e Mexhlisit të Bashkësisë Islame të Ulqinit. Me firmën e kryeimamit, Ali efendi Bardhit, kërkesa vinte në dukje nevojën e xhematit të Ulqinit për ta patur në gjuhën shqipe Mevludin e Hafiz Ali Ulqinakut, posaçërisht botimin e “ALSAR”-it. Falë Zotit, ky botim është tani në duart e porositësve dhe të kujtdo që kërkon ta ketë atë!